Το φασκόμηλο ή αλισφακιά ανήκει στο βοτανικό γένος salvia του οποίου το όνομα προέρχεται από την λατινική λέξη salvare και σημαίνει σώζω/προστατεύω. Ήταν τόσες πολλές οι θεραπευτικές χρήσεις του φασκόμηλου στην αρχαιότητα που θεωρήθηκε αυτονόητη η χρήση αυτής της ονομασίας την οποία πρώτος κατέγραψε ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος*.
Στο γένος salvia ανήκουν πολλά είδη φυτών, περίπου 500-700 σύμφωνα με τους βοτανολόγους. Αυτά όμως που χρησιμοποιούνται κυρίως στην αρωματοθεραπεία και στην βοτανοθεραπεία για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες είναι τα salvia officinalis ή κοινό φασκόμηλο, salvia fruticosa (trifolia) ή Ελληνικό φασκόμηλο και salvia sclarea ή ιεροβότανο.
Τον Ιούνιο του 2005 είχε διοργανωθεί υπό την αιγίδα του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου διημερίδα με θέμα "Το Ελληνικό Φασκόμηλο". Οι κύριες δράσεις και χρήσεις του φασκόμηλου που αναφέρονται στα πολύ ενδιαφέροντα πρακτικά της διημερίδας (θα τα βρείτε στην διεύθυνση http://www.iama.gr/ethno/faskomilo.html) είναι:
- το αφέψημά του ανακουφίζει από τον πονόδοντο και χρησιμοποιείται στη θεραπεία τραυμάτων και παθήσεων της στοματικής κοιλότητας, όπως είναι η ουλίτιδα, η στοματίτιδα και η φαρυγγίτιδα,
- είναι επιβοηθητικό του κυκλοφορικού συστήματος,
- είναι άφυσο (παρεμποδίζει την δημιουργία αερίων στα έντερα) και ενδείκνυται για διαταραχές του πεπτικού συστήματος (δυσπεψία, απώλεια όρεξης, αργή πέψη, κοιλιακά άλγη) καθώς ενισχύει την έκκριση χολής και δρα κατά της ατονίας του στομάχου και των εντέρων,
- έχει επουλωτική, αντιβακτηριακή, μυκητοστατική, ιοστατική και στυπτική δράση και το αφέψημα των φύλλων χρησιμοποιείται εξωτερικά σε πληγές και δερματικές παθήσεις,
- έχει αντιφλεγμονώδη δράση και χρησιμοποιείται για την ανακούφιση ρευματικών πόνων,
- σε περίπτωση κρυολογημάτων και γρίπης δρα απολυμαντικά και αποχρεμπτικά,
- ανακουφίζει από τον βήχα και τα συμπτώματα της βρογχίτιδας, του άσθματος και της ιγμορίτιδας,
- είναι τονωτικό της μνήμης, καταπολεμά τη νωθρότητα και υπάρχουν ενδείξεις ότι βοηθά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του Αλτσχάιμερ,
- μειώνει την εφίδρωση, ιδιαίτερα την νυχτερινή,
- χρησιμοποιείται ως σπασμολυτικό και εμμηναγωγό, είνα ιδιαίτερα βοηθητικό σε περιπτώσεις δυσμηνόρροιας και διαταραχές της περιόδου,
- παρουσιάζει οιστρογονική δράση χάρη στην οποία βοηθά τις θηλάζουσες μητέρες που έχουν μειωμένη ροή γάλακτος να διακόψουν τελείως ενώ κατά την εμμηνόπαυση μειώνει τις εξάψεις,
- είναι διουρητικό και έχει λιπολυτική δράση συνεπώς βοηθά στην καταπολέμηση της κυτταρίτιδας,
- χρησιμοποιείται κατά των νευραλγιών,
- το συχνό λούσιμο με αφέψημα φασκόμηλου τονώνει τα μαλλιά και δρα κατά της τριχόπτωσης και της πιτυρίδας,
- απωθεί τα έντομα και τα παράσιτα.
Υπάρχουν επίσης σοβαρές ενδείξεις ότι το Ελληνικό φασκόμηλο μειώνει την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδου σακχάρου στο αίμα αλλά απαιτείται περισσότερη έρευνα προκειμένου να προκύψουν επιβεβαιωμένα συμπεράσματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2010 στο Περιοδικό των Βιολογικών Επιστημών της Ιορδανίας και μπορείτε να διαβάσετε εδώ, που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι "η σάλβια triloba έχει κυτταροτοξική επίδραση ενάντια σε ορισμένες σειρές καρκινικών κυττάρων και είναι πιθανό τα φυτά αυτά να δρουν σε διάφορα θεραπευτικά επίπεδα αλλά απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση προκειμένου να αξιολογηθεί η πρακτική αξία των θεραπευτικών εφαρμογών".
Η χρήση του φασκόμηλου θα πρέπει όμως να γίνεται με μέτρο, ιδιαίτερα όταν λαμβάνεται εσωτερικά ως αφέψημα. Τα περισσότερα είδη φασκόμηλου περιέχουν θουγιόνη, μια ουσία που αν καταναλωθεί σε υπερβολικές ποσότητες μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση. Χαρακτηριστικά συμπτώματα της δηλητηρίασης από φασκόμηλο είναι οι τοπικοί ερεθισμοί του δέρματος, οι έντονοι και παρατεταμένης διάρκειας σπασμοί, η ακαμψία των άνω άκρων, ο εκφυλισμός του ήπατος και των νεφρών κ.α. Επίσης την χρήση του φασκόμηλου πρέπει να αποφεύγουν τα άτομα που πάσχουν από επιληψία, οι έγκυες ή θηλάζουσες γυναίκες και τα μικρά παιδιά. Άτομα που λαμβάνουν αντιπηκτικά φάρμακα, θεραπεία για διαβήτη και/ή πάσχουν από καρδιαγγειακές παθήσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούν το φασκόμηλο με προσοχή και να συμβουλεύονται τον γιατρό τυς, καθώς υπάρχει ενδεχόμενο σοβαρών αλληλεπιδράσεων μεταξύ μερικών κοινών βοτανικών θεραπειών και ευρέως χρησιμοποιούμενων συμβατικών φαρμακευτικών σκευασμάτων*. Πάντως οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται συνήθως στη μαγειρική είναι μικρές και ακίνδυνες.
Όσον αφορά το αιθέριο έλαιο του φασκόμηλου είναι αρκετά τοξικό, πρέπει να χρησιμοποιείται σε πολύ μικρές ποσότητες πάντα αραιωμένο σε λάδι βάσης και να αποφεύγεται η χρήση του από άτομα που ανήκουν στις "ευαίσθητες" ομάδες που αναφέρθηκαν παραπάνω.