Η λέξη άφθα (και στα αγγλικά aphtha) σημαίνει φωτιά, κάψιμο, προέρχεται από το ρήμα άπτω (ανάβω φωτιά) και υποδηλώνει ακριβώς το επώδυνο της νόσου.Επιγραμματικά, όσον αφορά τις άφθες θα πρέπει να γνωρίζομε τα εξής:
Τι είναι άφθες;
Άφθες είναι ελκώσεις (πληγές) στο στόμα, οι οποίες πονάνε πολύ και υποτροπιάζουν (εμφανίζονται δηλ. επανειλημμένα) μέσα σε χρονικό διάστημα, που κυμαίνεται από ημέρες, μήνες ή ακόμα και χρόνια.
Ο Ιπποκράτης είναι ο πρώτος που αναφέρει τον όρο "άφθα"... («...τοίσι μεν σμικροίσι και νεογνοίσι παιδίοισιν, άφθαι, έμετοι..» Ιππ. Αφορισμοί), («...στόματα αφθώδεα, αιδοίοισι φύματα, οφθαλμίαι...» Ιππ. Επιδ. ΙΙΙ).
Οι άφθες είναι συχνό (περίπου το 25% του πληθυσμού μπορεί να εμφανίσει άφθες), καλόηθες (δηλ. δεν απειλεί τη ζωή του ατόμου) νόσημα, αγνώστου αιτιολογίας. Ο χρόνος πρώτης εμφάνισης είναι συνήθως η νεανική ηλικία και φαίνεται ότι υπάρχει κληρονομική προδιάθεση.
Όσον αφορά στη διάγνωση των αφθών θα πρέπει να επισημανθούν τα εξής:
- Υπάρχουν διάφορες μορφές αφθών. Μικρές, μεγάλες και ερπητόμορφα έλκη.
- Οι άφθες μπορεί να ομοιάζουν (και ως εκ τούτου να συγχέονται) με πολλά άλλα νοσήματα του στόματος, είτε τοπικά (δηλ. νοσήματα που εμφανίζονται μόνο στο στόμα π.χ. διάφοροι τραυματισμοί), είτε συστημα-τικά (δηλ. γενικά) νοσήματα με εντόπιση στο στόμα π.χ. έρπητας, διάφορες άλλες λοιμώξεις, νοσήματα αίματος, πεπτικού, δερματοβλεννο-γόνια νοσήματα, βλάβες από φάρμακα, ακόμα και ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.
- Άφθες μπορεί να αποτελούν μέρος της κλινικής εικόνας ενός συστηματικού νοσήματος. Π.χ. Αδαμαντιάδη-Behçet κά.. Ως εκ τούτου πριν από οιανδήποτε θεραπευτική παρέμβαση πρέπει να έχει εξασφαλισθεί η σωστή διάγνωση. Παρεμπιπτόντως πρέπει να τονισθεί ότι ένα λάθος, που γίνεται συχνά τόσο από ασθενείς όσο και από ιατρούς είναι, ότι σχεδόν σε όλα τα νοσήματα του στόματος τίθεται η εσφαλμένη διάγνωση «άφθες ή μυκητίαση». (Εδώ επαληθεύεται ακριβέστατα το «Αναγνωρίζομε ότι γνωρίζομε» - J.W. Von Goethe). Αυτή η τακτική πρέπει να ξεπεραστεί, δεδομένου ότι στη στοματική κοιλότητα εντοπίζονται πολυάριθμα τοπικά και συστηματικά νοσήματα, των οποίων η διάγνωση και η θεραπευτική αντιμετώπιση χρειάζεται τη βοήθεια ειδικού Στοματολόγου.
Επειδή το αίτιο των αφθών είναι άγνωστο, αποτελεσματική θεραπεία δεν υπάρχει (με την έννοια δηλ. ότι θα δώσομε κάποιο φάρμακο και το άτομο δεν θα επανεμφανίσει άφθες).
Συστήνεται περιορισμός διαφόρων, αναφερομένων, πιθανών προδιαθεσικών παραγόντων π.χ. τραυματισμών, αναιμιών, stress, τροφών κ.ά.
Οι κύριοι στόχοι των υπαρχόντων εφαρμοζομένων θεραπειών είναι ο περιορισμός του πόνου και η μείωση της διάρκειας των βλαβών. (Αρκετοί ασθενείς εμφανίζουν πολλές υποτροπές, πολλές άφθες ταυτόχρονα, εντονότατο πόνο, δυσκολία ομιλίας, φαγητού, ψυχολογική επιβάρυνση, γενικώς μεγάλη διαταραχή της ποιότητας ζωής τους.)
Στο ερώτημα «ποια είναι η καλύτερη θεραπεία για τις άφθες;», η απάντηση που θα πρέπει να δοθεί είναι ότι: η θεραπεία των αφθών πρέπει να είναι εξατομικευμένη.
Να ξεπεραστεί η άποψη «ένα μέγεθος για όλους», όπως βεβαίως και για όλη την θεραπευτική. Πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν παράγοντες όπως: ο ασθενής με άφθες (ιδιαιτερότητες του ατόμου, ηλικία, αν πρόκειται δηλ. για παιδί, ενήλικα), η κλινική εικόνα των αφθών (αν πρόκειται δηλ. για μικρές, μεγάλες, ερπητόμορφα έλκη), ο αριθμός τους (μία άφθα, πολλαπλές άφθες), η θέση τους στο στόμα (δηλ. αν εντοπίζονται στη γλώσσα, στις παρειές κ.α.), ο αριθμός των υποτροπών (σπάνιες υποτροπές, συχνές υποτροπές), η ένταση του πόνου, η πιθανή δυσκολία στην ομιλία, στο φαγητό, γενικώς η διαταραχή της ποιότητας ζωής των ασθενών κ.α.
Πάντως είναι αλήθεια ότι:
- οι αναφερόμενες θεραπείες για τις άφθες είναι πολυάριθμες (γεγονός που αποδεικνύει την μη ύπαρξη αποτελεσματικής θεραπείας) και
- επειδή σήμερα από τους διάφορους ερευνητές
οι άφθες θεωρούνται χρόνια φλεγμονώδης νόσος
(στην παθογένεια της οποίας πιστεύεται ότι εμπλέκονται γενετικοί και ανοσολογικοί μηχανισμοί),
χρησιμοποιούνται στη θεραπευτική και φάρμακα με αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, κυρίως τοπικά.
Πιθανώς καθόλου θεραπεία π.χ. σπανιότατη εμφάνιση, μία, μικρή άφθα, «ανοχή» του ασθενούς (αναφερόμενος ήπιος πόνος).
Τοπική θεραπεία. Πολυάριθμα τοπικά σκευάσματα κυκλοφορούντα ή όχι στην Ελλάδα. Π.χ. προστατευτικά του βλεννογόνου (films) κυρίως υπό μορφή gel, spray, τοπικά αναισθητικά, καυστικά (εφαρμοζόμενα από τον γιατρό), μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (gels, στοματικά διαλύματα για τοπική χρήση), τοπικά κορτικοστεροειδή (με ειδική κολλώδη βάση - Orabase - που έχει δυνατότητα προσκόλλησης στον υγρό στοματικό βλεννογόνο) και άλλα πολλά.
Συστηματική θεραπεία. 'Εχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα φάρμακα (κυρίως κορτικοστεροειδή). Η χορήγησής τους πρέπει να γίνεται πάντα με οδηγίες και επίβλεψη του γιατρού, όταν υπάρχει απόλυτη ένδειξη (κυρίως για άφθες συστηματικών νοσημάτων π.χ. Αδαμαντιάδη Behçet, για άφθες με συχνότατες και βασανιστικές υποτροπές με εντονότατο πόνο και διαρκή παρουσία πολυαρίθμων βλαβών), αντισταθμίζοντας τις παρενέργειες των φαρμάκων από τα οφέλη τους.
Συνδυασμός τοπικών και συστηματικών φαρμάκων, εναλλάξ εφαρμογή κ.ά.
Το Μέλλον
Οι άφθες συνιστούν πάντα μία επίκαιρη ερευνητική πρόκληση, τόσο όσον αφορά στην αιτιολογία όσο και στη θεραπεία τους.
ΠΗΓΗ