Οταν έρχεται η στιγμή να πάρουν τα φάρμακά τους, οι περισσότεροι άντρες κλωτσάνε και φωνάζουν ή μένουν τόσο ήσυχοι, που ποτέ δεν ξέρεις πως είναι άρρωστοι - μέχρι που είναι νεκροί.
Hταν ένα από εκείνα τα υπέροχα, ηλιόλουστα πρωινά, που το μόνο που θέλεις είναι να βγεις έξω, να ξαπλώσεις κάτω απ' τον ουρανό και να μην κάνεις τίποτα...
Ανοιξη στην πόλη και λίγο μετά τα 20, αν κάποιος μπορεί να το σκάσει απ' τη δουλειά -όπως εγώ- ή απ' τη σχολή του -όπως ο κολλητός μου- το κάνει και τρέχει για να μυρίσει κοριτσίστικα αρώματα σε καφέ και παραλίες. Μόνο που το τηλεφώνημα στο -σπάνιο ακόμη για την εποχή- κινητό δεν είχε καλά νέα. Ο θείος του Μιχάλη, που βρισκόταν στο νοσοκομείο, χρειαζόταν αίμα άμεσα. Ο φίλος μου από το σχολείο, ο Μιχάλης, είναι πάνω από 1,90 μ., έχει το μεγαλύτερο στέρνο που θυμάμαι σε άνθρωπο που δεν έχει παίξει στο ΝΒΑ και τότε ζύγιζε κάτι παραπάνω από δύο φορές τα δικά μου κιλά. Αφήσαμε στη μέση ένα μικρό πρωτάθλημα τάβλι με δύο, ξεχασμένα πια, κορίτσια της νομικής και φύγαμε τρέχοντας για να δώσουμε αίμα στο νοσοκομείο.
Η αβάσταχτη ελαφρότητα της αιμοδοσίας
Οταν πήγαινα στο δημοτικό, οι γονείς μου νοίκιαζαν ένα διαμέρισμα. Ανήκε σε έναν παιδίατρο, ο οποίος μάλιστα είχε το ιατρείο του ακριβώς δίπλα στην πόρτα του πρώτου σπιτιού μου. Ως παιδί, λοιπόν, βρισκόμουν πολύ συχνά μέσα σε ένα ιατρείο, να παίζω με γλωσσοπίεστρα και να λέω σε άλλα παιδάκια πόσο μικρό είναι το τσίμπημα όταν κάνει μια ένεση ο «κύριος Νίκος». Ακόμα κι αν δεν έγινα ποτέ μου γιατρός, εκείνη η περίοδος με έκανε έναν από τους πλέον εύκολους «πελάτες» των αιμοδοτικών κέντρων κι έναν από τους πιο άνετους και χαλαρούς επισκέπτες ιατρείων.
Ο Μιχάλης πάλι ήταν το ακριβώς αντίθετο. Για την ακρίβεια, είναι «κλασικό δείγμα άντρα», όπως του είπε εκείνο το πρωί η νοσοκόμα, που προσπαθούσε για τρία τέταρτα της ώρας να του πάρει αίμα. Εγώ σήκωσα το μανίκι μου κι έδειξα στη νοσοκόμα τη διψασμένη να δώσει αίμα φλέβα στο δεξί χέρι μου. Εμεινα ακίνητος για όσο διάστημα μου είπε να μην κουνηθώ -δηλαδή δυόμισι δευτερόλεπτα, όσο ακριβώς χρειάζεται μία προσεκτική νοσοκόμα για να βάλει τη βελόνα στο χέρι σου- και μετά απλώς έσφιγγα και άνοιγα τη γροθιά μου, για να κυλήσει το αίμα γρηγορότερα στο πλαστικό σακουλάκι στην ιατρική ζυγαριά δίπλα μου. Ο Μιχάλης ήταν νευρικός, αμήχανος, άφησε τρεις ανθρώπους που ήρθαν μετά από εμάς να δώσουν πρώτοι αίμα, περίμενε να πιω το χυμό μου και να φάω φρυγανιά και τυρί. Αφού οι νοσοκόμες τον απείλησαν πως θα μας έδιωχναν γρήγορα αν δεν πλησίαζε αποφάσισε να ξαπλώσει στην πολυθρόνα, για να δώσει το αίμα που ο θείος του χρειαζόταν στο χειρουργείο. Τον θυμάμαι σαν τώρα: δεν γύρισε στιγμή να κοιτάξει τη νοσοκόμα, δεν της απάντησε όσες φορές κι αν του απηύθυνε το λόγο κι όταν ένιωσε τη βελόνα στο χέρι του, άρχισε να αλλάζει χρώματα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή πίστευα ότι το πράσινο «φοριέται» μόνο από τον Χαλκ. Ο Μιχάλης πέρασε από διάφορες αποχρώσεις του πράσινου, άνοιξε τα μάτια του διάπλατα, έκανε πίσω το κεφάλι του και λιποθύμησε.
Αυτό είναι ένα ιατρικό μάθημα, που δεν σου μαθαίνει κανένα βιβλίο. Μου το είχε πει ένας μεγάλος έρωτάς μου, μία υπέροχη γιατρός, με μαλλιά που μύριζαν γιασεμί. Οι άντρες είναι μωρά. Οι γιατροί το ακούν συχνά, συνήθως από την τσιριχτή φωνή μιας νοσοκόμας, σαν κι αυτής που είδε το φίλο μου να λιποθυμάει. «Μην κάνεις σαν μωρό» μουρμουρίζουν οι νοσοκόμες όταν βλέπουν έναν άντρα να τρομοκρατείται στην ιδέα ενός μικρού τσιμπήματος. Οι γυναίκες, βλέπεις, δεν είναι μωρά. Οι γυναίκες κάνουν μωρά αποδεικνύοντας επιβλητικά με αυτόν τον τρόπο πως πραγματικά είναι το ισχυρότερο φύλο.
Το πραγματικό ασθενές φύλο
Ξεφυλλίζοντας το αμερικανικό MH βρήκα ένα κομμάτι που έλεγε ακριβώς αυτό. Ενας Αμερικανός γιατρός, ο Τ.Ε. Holt, M.D., έγραφε τις εμπειρίες του από μια ζωή αντιμέτωπος με άντρες που δεν έλεγαν να μεγαλώσουν. Σου τις μεταφέρω ευθύς αμέσως.
«Οι άντρες κλαψουρίζουν. Οι άντρες κωλώνουν. Οι άντρες παραπονιούνται. Με τα χρόνια έχω δει άντρες-ασθενείς να ξερνάνε και μόνο στην αναφορά της λέξης "ράμματα", να λιποθυμούν την ώρα που το πρώτο παιδί τους γεννιέται και να απαιτούν ολική αναισθησία πριν τους βγάλω έναν καλόγερο. Είχα άντρες-ασθενείς που έβγαζαν δυνατούς ήχους την ώρα που συζητούσα στο τηλέφωνο με κάποιον άλλο γιατρό τα αποτελέσματα των εξετάσεών τους ή που κάλυπταν σαν νήπια τα μάτια τους την ώρα που κοιτούσα μια ακτινογραφία τους. Επίσης, οι άντρες κλαψουρίζουν, μουρμουράνε συνεχώς: το κρεβάτι μου είναι πολύ σκληρό, πολύ ζεστό, πολύ απαλό, πολύ κρύο ή έχει πολλές λακκούβες. Ο πουρές μου έχει σβωλιάσει, το φαγητό μου είναι πολύ κρύο, πολύ μαλακό, πολύ ζεστό ή πολύ σκληρό. Ο καφές είναι χάλια. Η τηλεόραση κάνει χιόνια. Και κάθε λίγο και λιγάκι, ένας τους, συνήθως ένας μεγάλος και τρανός, λιποθυμάει αμέσως στη θέα έστω και μίας σταγόνας αίματος. Μωρά».
Παρέα με το φόβο
Ενα βράδυ, όταν ήμουν ακόμη ένας απλός ειδικευόμενος στη βάρδιά μου στα Επείγοντα, είχα έναν άντρα-ασθενή, που παραπονιόταν τόσο άσχημα, που τελικά χρειάστηκε να του κάνουμε αρκετές ηρεμιστικές ενέσεις για να σταματήσει να φωνάζει. Γιατί έκανε σαματά; Επειδή ο μαγνητικός τομογράφος τον έκανε να νιώθει κλειστοφοβία. Κι αυτό ήταν τόσο αξιοσημείωτο, γιατί διάλεξε να μοιραστεί μαζί μου αυτήν την πληροφορία, την ώρα που προσπαθούσα να αναγνωρίσω το ξένο αντικείμενο που προεξείχε από το πίσω μέρος του κεφαλιού του. Οδηγούσε μοτοσυκλέτα χωρίς κράνος (οι παλιοί στα Επείγοντα αποκαλούν αυτόν το συνδυασμό «φονοσυκλέτα»). Μου είπε, κατά τη διάρκεια που είχε ακόμη τις αισθήσεις του, πως δεν φορούσε κράνος, επειδή -κι αυτό επίσης- τον έκανε να νιώθει κλειστοφοβικός.
Αλλά πέρα από όλη την ιατρική εμπειρία μου, η καλύτερη απόδειξη πως οι άντρες-ασθενείς είναι μωρά είναι η επιδεικτική απουσία τους από την κλινική μου. Οι άντρες συνειδητά αποφεύγουν τους γιατρούς, ειδικά οι άντρες μεταξύ 20 και 40. Αυτές είναι βέβαια και οι ηλικίες, στις οποίες οι άντρες πεθαίνουν δύο φορές συχνότερα απ' ό,τι οι γυναίκες.
Δεν νομίζω πως όλοι αυτοί οι άντρες απουσιάζουν από το γραφείο μου γιατί είναι υγιείς. Νομίζω πως απουσιάζουν επειδή, όπως ο ασθενής μου χωρίς το κράνος, φοβούνται.
Το να παραμερίσεις αυτόν το φόβο είναι επικίνδυνο. Υπάρχει σοβαρή πιθάνοτητα να πεθάνεις πριν καν παραδεχθείς την ύπαρξή του. Η τυπική αντρική αντίδραση σε έναν παράλογο φόβο είναι να μπερδεύει το θέμα και να βρίσκει κάτι πραγματικά επικίνδυνο να κάνει ως αντιπερισπασμό. Είναι σαν, διαλέγοντας τον κίνδυνο, να ισχυριζόμαστε πως τον ελέγχουμε. Αυτό εξηγεί πολλά από τα βλακώδη πράγματα που κάνουν οι άντρες. Το να οδηγείς μια μοτοσυκλέτα χωρίς κράνος είναι ξεκάθαρα αντρικό πράγμα.
Τι σημαίνει πως θα φτάσουμε σε τέτοια ακραία σημεία για να αποδείξουμε πως δεν φοβόμαστε; Τι κοινό έχουν τα δράματα στα κρεβάτια των νοσοκομείων, η γκρίνια και οι λιποθυμίες με τις μοτοσυκλέτες και το bungee jumping και όλες τις παράτολμες αντρικές συνήθειες; Ξεκάθαρα όλα έχουν να κάνουν με το φόβο - αλλά το φόβο ποιου πράγματος;
Από την άνετη θέση μου από την άλλη πλευρά της σύριγγας είναι εξαιρετικά εύκολο για μένα να κάνω εκτιμήσεις. Αλλά όταν βλέπω έναν άντρα να δαγκώνει τα χείλια του και να με κοιτάζει λες και η 21άρα βελόνα στο χέρι μου είναι το τεράστιο καμάκι κάποιου νορβηγικού φαλαινοθηρικού, κάτι στην έκφρασή του μου ερεθίζει μια χορδή και νομίζω πως ξέρω τι είναι. Νιώθουμε εύθραυστοι. Ξέρουμε ότι όχι πολύ μακριά, κάτω από τους μυς και τις πόζες, είμαστε όλοι εξαιρετικά φθαρτοί. Κι αν οι μύες και η πόζα -ή το να μουρμουρίζουμε δυνατά με τα δάχτυλα στα αυτιά μας- δεν μπορούν να κρατήσουν αυτήν τη γνώση μακριά, δεν ξέρουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε. Εχουμε εκπαιδευτεί να μην το σκεφτόμαστε, έτσι κι αλλιώς: «εύθραυστο» είναι αυτό που είναι το άλλο φύλο και γι αυτό δεν πρέπει να είμαστε κι εμείς. Οχι και ο πιο έξυπνος τρόπος σκέψης, αλλά για τους περισσότερους από εμάς είναι αρκετά πειστικός.
Αντρική ξεροκεφαλιά
Δεν υπάρχει μέσος χώρος εδώ. Αν δεν είμαστε μωρά, αν δεν μπορούμε να γκρινιάζουμε ή να κλαψουρίζουμε ή να παραπονιόμαστε, τότε δεν έχουμε να πούμε τίποτα όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πραγματικότητα της ουσιώδους ευθραυστότητάς μας. Αυτό είναι το άλλο μοντέλο που αντιμετωπίζουμε στην ιατρική και είναι η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος: παριστάνουμε πως τίποτε δεν πάει στραβά. Είμαστε δυνατοί, είμαστε σιωπηλοί και συχνά είμαστε βαθιά μπλεγμένοι ως συνέχεια όλων αυτών.
Οπως ο αγρότης που ήρθε στη μικρή επαρχιακή κλινική, που έκανα την ειδίκευσή μου. Τον είχε κυριολεκτικά σύρει 200 χιλιόμετρα η κόρη του μέχρι εκεί, επειδή, όπως μου εξήγησε η ίδια, εκείνος έχανε σταθερά βάρος για ένα χρόνο και «του μεγάλωναν όλα αυτά τα μεγάλα εξογκώματα».
Ηταν απρόθυμος να έρθει, μου είπε η κόρη του στο εξεταστήριο, επειδή δεν υπήρχε άλλος πέρα απ' αυτόν να δουλέψει στη φάρμα και ήταν Αύγουστος, και υπήρχαν πάρα πολλές δουλειές που έπρεπε να γίνουν. «Πάντα υπάρχουν πάρα πολλά που πρέπει να γίνουν» έλεγε εκείνη με μια ενόχληση που ήξερα πως περιείχε περισσότερα σημάδια θαυμασμού, αλλά επίσης θυμό και φόβο. Ο πατέρας της καθόταν στην άκρη του τραπεζιού, τα ρούχα του κρέμονταν σαν ο ίδιος να ήταν το σκιάχτρο στα χωράφια του και δεν έλεγε κουβέντα. Στάθηκα ακούγοντας στην πόρτα για λίγα λεπτά και σε αυτό το διάστημα, εκτός από μία μικρή στιγμιαία ματιά που έριξε προς το μέρος μου καθώς έμπαινα μέσα, εκείνος παρέμενε ακίνητος σαν πέτρα.
Ημουν κι εγώ καθηλωμένος εκεί, κοιτώντας τον, νιώθοντας αυτό το απερίγραπτο τρέμουλο του τρόμου, που σου έρχεται όταν αντιμετωπίζεις έναν νεκρό άντρα. Γιατί δεν είχα καμία αμφιβολία, από την πρώτη στιγμή που τον είδα, πως αυτός ο άντρας πέθαινε. Είχε «αυτά τα εξογκώματα» -χοντρά σαν τη γροθιά μου- στο μέτωπό του και την πλάτη του και καθώς τον πλησίαζα και γυρνούσα γύρω του, ολοένα και περισσότερα εμφανίζονταν μπροστά μου, με το απαλό, τεντωμένο δέρμα τους να γυαλίζει ενοχλητικά κάτω από τις λάμπες φθορίου στο ταβάνι. Μου τους έδειξε υπομονετικά για να τους εξετάσω και το μόνο που έκανε ήταν να ακολουθεί την κίνησή μου τριγύρω του με εκείνα τα καθαρά γαλάζια μάτια του.
Αληθινά ψέματα
Τα εξογκώματα μεγάλωναν για δύο χρόνια, ίσως και περισσότερο, μου εξήγησε η κόρη. Μετά από έξι μήνες, του είχε κάνει φασαρία για να κλείσει ένα ραντεβού με ένα γιατρό. Είχε αντισταθεί -«ήταν καλά, δεν τον ενοχλούσαν, είχε δουλειές να κάνει» έλεγε εκείνη- και είχε συμφωνήσει να κάνει ένα ραντεβού για να μην τη στενοχωρήσει. Είχε φύγει ένα πρωί νωρίς χωρίς να της το πει και είχε επιστρέψει σπίτι λέγοντας πως δεν υπήρχε τίποτα να τους ανησυχεί. Τα εξογκώματα, όμως, συνέχιζαν να μεγαλώνουν και μετά από ένα χρόνο καβγάδων και απειλών, τον έπεισε τελικά να δει ένα δερματολόγο, που είχε πάρει ένα δείγμα και είπε πως ήταν απλώς δέρμα.
Δεν ξέρω πόσα απ' αυτά να πιστέψω. Είχε πάει στα αλήθεια αυτός ο άνθρωπος στο γιατρό; Δυσκολευόμουν να πιστέψω πως υπήρχε οποιοσδήποτε γιατρός που θα αποτύγχανε να αναγνωρίσει τι ακριβώς ήταν αυτό.
Αυτό ήταν μεταστατικό σάρκωμα, ένας σπάνιος καρκίνος του συνδετικού ιστού. Το επιβεβαιώσαμε, αφού ο παθολόγος έκανε βιοψία σε ένα κομμάτι από τα μεγαλύτερα εξογκώματα. Στο μεταξύ, είχα στείλει τον άνθρωπο σε έναν αξονικό τομογράφο και είχα αναγνωρίσει την πιθανότερη πηγή αυτών των όγκων: μία μάζα στο μέγεθος ενός γκρέιπφρουτ υπήρχε κολλημένη στην ραχοκοκαλιά του, κρυμμένη πίσω από τα σωθικά του. Ηταν απτή ακόμα και πιέζοντας βαθιά στην κοιλιά του: μία σκληρή πέτρα, εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει απλώς κενό. Πίεσα δυνατά για σχεδόν ένα λεπτό, έκπληκτος από αυτό που τα χέρια μου βρήκαν στο εσωτερικό αυτού του άντρα. Πίεσα το στομάχι του για αρκετή ώρα, ώστε να τον κάνω να νιώσει άσχημα, αλλά εκείνος έμενε εκεί ήρεμος, κάτω από την πίεση των χεριών μου, αναπνέοντας πολύ λίγο και κοιτάζοντας το ταβάνι με αυτά τα εξωπραγματικά καθαρά, ήσυχα μάτια. Ολοι τον λάτρευαν. Ηταν ο ιδανικός ασθενής. «Ενας ήρωας» είπε ένας από εμάς. Τέσσερις μήνες μετά πέθανε.
Νεκροί ήρωες
Είναι οι άντρες μωρά; Δεν ξέρω. Ισως εμείς είμαστε το αδύναμο φύλο. Σαφώς πεθαίνουμε πιο πρόθυμα. Αλλά πόσο από αυτό είναι βιολογία και πόσο συμπεριφορά, δεν είμαι σίγουρος.
Κάθε φορά που θυμάμαι αυτόν τον αγρότη και την εξωπραγματική ακινησία του, καθώς χρησιμοποιούσα τον πιο σύγχρονο ιατρικό εξοπλισμό για να αποκαλύψω τι είχε να κρύψει αυτή η σιωπή, γεμίζω από απίθανα πολλά και διαφορετικά συναισθήματα.
Από τη μια πλευρά, νιώθω ένα είδος θαυμασμού: θαυμάζω τη στωικότητά του, το θάρρος του, τη διαπεραστική ποιότητα του βλέμματός του, που έμοιαζε να με ξεβρακώνει ψυχολογικά εμφανίζοντάς μου πράγματα που δεν ήξερα για τον εαυτό μου. Αλλά επίσης νιώθω και οργή: είχε απλώς πει στην κόρη του αυτό που εκείνος νόμιζε πως ήθελε να ακούσει πηγαίνοντας πίσω στη δουλειά του και δηλώνοντας πίστη και υποταγή σε κάποιο ανώτερο κάλεσμα. Βγάζοντας το βιός του απ' το χώμα. Στηρίζοντας την οικογένειά του, όντας άντρας. Αλλά δεν μπορώ να εκτοξεύσω την οργή μου σε αυτόν τον αγρότη, όσο κι αν θέλω να κατηγορήσω κάποιον. Δεν εφηύρε την ιδέα ότι οι άντρες δεν μπορούν να αρρωσταίνουν, ότι οι άντρες δεν πρέπει να νιώθουν πόνο. Οτι η μόνη εναλλακτική στη σιωπηλή αντοχή είναι το να είσαι... μωρό.
Ή μήπως υπάρχει άλλη επιλογή;
Αν θέλουμε να ακολουθήσουμε ένα μονοπάτι ανάμεσα στον άκαμπτο ηρωισμό και την αναπόφευκτη πτώση στο πάτωμα, πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να ζούμε σε αυτά τα σώματα - να τα κατέχουμε ολοκληρωτικά, με τις αδυναμίες τους και όλα τα υπόλοιπα. Είναι μία τρομακτική προοπτική να ξέρεις ακριβώς τι σημαίνει να είσαι ζωντανός. Αλλά μέσα από αυτήν τη γνώση ίσως μάθουμε κάτι καλύτερο από το να τρέχουμε μακριά απ' τον κίνδυνο: το κουράγιο να φροντίζουμε τον εαυτό μας όταν είμαστε υγιείς, να πηγαίνουμε στο γιατρό όταν είμαστε άρρωστοι, να είμαστε κάτι πιο χρήσιμο από ένα παραπονιάρικο μωρό ή έναν νεκρό ήρωα. Να είμαστε αληθινοί, θνητοί άντρες.
ΠΗΓΗ