Το ενδοκρινικό σύστημα αποτελείται από ένα σύνολο ενδοκρινών αδένων, οι οποίοι παράγουν και εκκρίνουν τις ορμόνες στο αίμα. Ένας από τους σημαντικότερους αδένες, με σημαντική δράση στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, είναι και ο θυρεοειδής.
Εισαγωγή
Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στο μέσο της βάσης του λαιμού, λίγο πιο κάτω από το λάρυγγα. Θυρεοειδής ονομάστηκε το 17ο αιώνα, επειδή εκείνη την εποχή πίστευαν ότι φυλάσσει ως φρουρός (θυρεός) την είσοδο του λάρυγγα. Αποτελείται από δύο τμήματα, τους λοβούς, που ενώνονται με μια γέφυρα, τον ισθμό, και συνήθως ζυγίζει 18-20 γραμμάρια. Άλλοι αδένες του ενδοκρινικού συστήματος είναι η υπόφυση, το πάγκρεας, τα επινεφρίδια, οι παραθυρεοειδείς, οι ωοθήκες και οι όρχεις. Τα προβλήματα του θυρεοειδή αδένα, μπορούν να προκαλούν μικρές διαταραχές ή και να απειλούν ακόμη και την ανθρώπινη ζωή.
Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στο μέσο της βάσης του λαιμού, λίγο πιο κάτω από το λάρυγγα. Θυρεοειδής ονομάστηκε το 17ο αιώνα, επειδή εκείνη την εποχή πίστευαν ότι φυλάσσει ως φρουρός (θυρεός) την είσοδο του λάρυγγα. Αποτελείται από δύο τμήματα, τους λοβούς, που ενώνονται με μια γέφυρα, τον ισθμό, και συνήθως ζυγίζει 18-20 γραμμάρια. Άλλοι αδένες του ενδοκρινικού συστήματος είναι η υπόφυση, το πάγκρεας, τα επινεφρίδια, οι παραθυρεοειδείς, οι ωοθήκες και οι όρχεις. Τα προβλήματα του θυρεοειδή αδένα, μπορούν να προκαλούν μικρές διαταραχές ή και να απειλούν ακόμη και την ανθρώπινη ζωή.
Ο ρόλος του θυρεοειδή
Ο ρόλος του είναι να παράγει ορμόνες που ρυθμίζουν διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού, με κυριότερο τον έλεγχο της λειτουργίας του μεταβολισμού. Οι βασικές ορμόνες που παράγει είναι η θυροξίνη (Τ4), η τριιωδοθυρονίνη (Τ3) και η καλσιτονίνη. Η έλλειψη των ορμονών αυτών στην παιδική ηλικία, μπορεί να προκαλέσει σωματική ή και πνευματική καθυστέρηση, γι’ αυτό και σε όλα τα νεογνά πρέπει να γίνεται έλεγχος της πιθανής απουσίας τους. Οι συγκεκριμένες ορμόνες ρυθμίζουν τις καύσεις του οξυγόνου και άλλων ουσιών στον οργανισμό και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην παραγωγή και την εκμετάλλευση της ενέργειας στον ανθρώπινο οργανισμό.
Η σύνθεση των ορμονών
Για τη σύνθεση των ορμονών του ο θυρεοειδής χρειάζεται ιώδιο, το οποίο περιέχεται σε διάφορες τροφές και κυρίως τα θαλασσινά και το νερό. Όταν υπάρχει έλλειψη ιωδίου στον οργανισμό, τότε υπάρχει μειωμένη παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών. Η σύνθεση και έκκριση των θυρεοειδικών ορμονών ρυθμίζεται από τη θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH), που παράγεται στην υπόφυση. Η υπόφυση είναι ένας ενδοκρινής αδένας με πολλές λειτουργίες, ο οποίος βρίσκεται στη βάση του κρανίου.
Η εμφάνιση διόγκωσης (βρογχοκήλη)
Συνήθως ο ασθενής οδηγείται στο γιατρό του μετά την εμφάνιση διόγκωσης στο λαιμό του, λόγω της υπερανάπτυξης του θυρεοειδή. Οι ασθένειες του θυρεοειδή αδένα είναι συχνές και προσβάλλουν με μεγαλύτερη συχνότητα τις γυναίκες. Φυσιολογικά, ο αδένας δεν ψηλαφάται, οπότε κάθε διόγκωσή του αναφέρεται κλινικά ως βρογχοκήλη και οφείλεται στην έλλειψη ιωδίου από τη διατροφή. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Ελλάδα δεκάδες χιλιάδες άτομα, ενώ στον κόσμο πάνω από 300 εκατομμύρια, εμφανίζουν βρογχοκήλη. Στο θυρεοειδή, επίσης, δεν είναι σπάνια η γρήγορη ή σταδιακή δημιουργία μαζών που ονομάζονται όζοι. Οι όζοι είναι συνήθως στρογγυλοί και σκληρότεροι από τον θυρεοειδικό ιστό και αποτελούν αποτέλεσμα τοπικής υπερπλασίας του αδένα, λόγω ίνωσης, κύστης ή (καλοήθους ή σπάνια κακοήθους) όγκου.
Οι όζοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τους ψυχρούς (85%) και τους θερμούς (15%). Οι ψυχροί όζοι δεν είναι λειτουργικοί, δηλαδή δεν παράγουν θυρεοειδικές ορμόνες, δεν προσλαμβάνουν ιώδιο και έτσι δεν σκιαγραφούνται στο σπινθηρογράφημα. Έχουν περίπου 20% πιθανότητα να είναι κακοήθεις. Οι θερμοί όζοι, παράγουν θυρεοειδικές ορμόνες, προσλαμβάνουν ιώδιο και φαίνονται στο σπινθηρογράφημα, ενώ σχεδόν πάντοτε είναι καλοήθεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλούν την αίσθηση ύπαρξης μάζας στο λαιμό, δυσκολία στην κατάποση, βραχνάδα στη φωνή ή και βήχα. Ο όζος μπορεί, ακόμη, να παράγει μεγάλες ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών (τοξικό αδένωμα), προκαλώντας συμπτώματα υπερθυρεοειδισμού.
Οι ασθένειες του θυρεοειδή Οι πιο γνωστές ασθένειες είναι ο υπερθυρεοειδισμός, που προκαλείται από αυξημένη δραστηριότητα του αδένα, ο υποθυρεοειδισμός, που προκύπτει ως αποτέλεσμα της μειωμένης βιολογικής του δραστηριότητας, οι ανωμαλίες στην ανάπτυξή του, οι θυρεοειδίτιδες (φλεγμονές) και οι καλοήθεις ή κακοήθεις όγκοι. Ειδικότερα, στον υποθυρεοειδισμό μπορεί να υπάρχει βραδυκαρδία, σωματική και πνευματική νωθρότητα, ευαισθησία στο κρύο, δυσκοιλιότητα, ξηρότητα δέρματος, ωχρότητα προσώπου, παχυσαρκία, πρήξιμο βλεφάρων και γλώσσας, καθώς και βραχνή και αργή φωνή. Αντίθετα, στον υπερθυρεοειδισμό είναι πιθανό να παρατηρείται νευρικότητα, ταχυκαρδία, εφίδρωση, καρδιακή αρρυθμία, αίσθημα κόπωσης, τρεμούλιασμα στα χέρια, πόνοι στα οστά, διόγκωση των ματιών (εξόφθαλμος), μειωμένη αντοχή στη ζέστη και απώλεια βάρους.
Από τις φλεγμονές του αδένα, η πιο συχνή είναι η θυρεοειδίτιδα Ηashimoto, που αποτελεί την η πιο συχνή αιτία υποθυρεοειδισμού (υπολειτουργίας του θυρεοειδή). Είναι αυτοάνοση νόσος, στην οποία παρατηρείται καταστροφή του θυρεοειδικού ιστού. Η επίπτωσή της αυξάνεται με την πάροδο της ηλικίας και είναι επτά φορές πιο συχνή στις γυναίκες απ΄ ό,τι στους άνδρες. Μπορεί να εμφανιστεί ως ανώδυνη διόγκωση του θυρεοειδούς (βρογχοκήλη) ή ως ατροφία του αδένα.
Επίσης, υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά καρκινώματα που μπορεί να προσβάλλουν το θυρεοειδή και είναι το θυλακιώδες (10-15%), το θηλώδες (80%), το μυελοειδές 5-10%) και το αναπλαστικό, που είναι πολύ σπάνιο. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι πιο συχνοί καρκίνοι του θυρεοειδούς (θυλακιώδες και θηλώδες καρκίνωμα) δεν είναι θανατηφόροι, εφόσον γίνει έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.
Η διάγνωση του προβλήματος
Οι διαταραχές του θυρεοειδή χρειάζονται άμεση διερεύνηση και αντιμετώπιση. Οι ειδικοί ενδοκρινολόγοι χρησιμοποιούν τόσο την κλινική εξέταση και το οικογενειακό ιστορικό του ασθενή, όσο και τις εξετάσεις αίματος. Οι κατάλληλες διαγνωστικές εξετάσεις που γίνονται για τη διερεύνηση του θυρεοειδή είναι ο ορμονικός έλεγχος στο αίμα (Τ3, Τ4, FT3, FT4, TSH, αντιθυρεοειδικά αντισώματα, καλσιτονίνη), το υπερηχογράφημα, η ακτινογραφία θώρακα, η κυτταρολογική εξέταση μετά από αναρρόφηση με λεπτή βελόνα, το σπινθηρογράφημα με ιώδιο, καθώς και η αξονική ή μαγνητική τομογραφία.
Πρέπει να σημειωθεί ότι αν και οι περισσότερες διογκώσεις του θυρεοειδή είναι καλοήθεις, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν κάποιες από τις παραπάνω εξετάσεις, ώστε να αποκλειστεί η κακοήθεια και να τεθεί η κατάλληλη διάγνωση του κάθε προβλήματος.
Η θεραπεία των προβλημάτων Η θεραπευτική αντιμετώπιση των προβλημάτων που απορρέουν από την απορρύθμιση του θυρεοειδή αδένα, είναι η ορμονική υποκατάσταση (σε υποθυρεοειδισμό), ο περιορισμός της λειτουργίας του (σε περιπτώσεις υπερλειτουργίας), η χειρουργική αφαίρεση (θυρεοειδεκτομή) και η χορήγηση ραδιενεργού ιωδίου.
Σε κάποιες περιπτώσεις η θεραπεία με λήψη θυροξίνης (Τ4) μπορεί να ελαττώσει το μέγεθος του αδένα και να μειώσει τις υπάρχουσες μάζες. Εάν, όμως, παρά τη θεραπεία ή λόγω υποψίας ύπαρξης κακοήθειας, ο θυρεοειδής δεν λειτουργεί σωστά ή συνεχίζει να διογκώνεται, είναι πιθανό να προταθεί από τον ενδοκρινολόγο η χειρουργική αφαίρεσή του. Σημειώνεται ότι μετά την επέμβαση οι ασθενείς συνεχίζουν να ζουν εντελώς φυσιολογικά, παίρνοντας μόνο ένα χάπι με την ορμόνη που χρειάζονται.
Επίλογος
Η σημασία του θυρεοειδή αδένα για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού είναι πολύ μεγάλη, γι’ αυτό και επιβάλλεται ο σχολαστικός κλινικοεργαστηριακός του έλεγχος, στην περίπτωση που εμφανιστεί οποιοδήποτε σύμπτωμα ή σημείο που να υποδηλώνει διαταραχή της λειτουργίας ή της μορφολογίας του. Έτσι, η άμεση προσφυγή σε ειδικό ενδοκρινολόγο αποτελεί μονόδρομο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος στο συγκεκριμένο ενδοκρινή αδένα, καθώς και για την εξασφάλιση της ομαλής ψυχοσωματικής λειτουργικότητας του ανθρώπου.ΠΗΓΗ